Еңбек – адамзат өркениетінің, дамуы мен бақытты өмір сүруінің басты тірегі. Ежелгі дәуірден бастап-ақ халқымыз «Еңбек – бәрін жеңбек», «Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей» деп еңбекті қасиет тұтқан. Бұл даналық сөздердің астарында терең өмірлік мән бар – ол адамның адам болып қалыптасуы, қоғамның дамуы еңбексіз мүмкін еместігін көрсетеді.
Қазіргі заман – технология мен цифрлық инновациялар дәуірі болғанымен, еңбекке деген құрмет пен еңбексүйгіштік қасиетінің маңызы ешқашан төмендеген емес. Керісінше, бүгінгі қоғамда адал еңбектің, табандылық пен жауапкершіліктің құны арта түсуде.
Еңбексүйгіштік – адамның өз ісіне сүйіспеншілікпен қарап, нәтижесіне қуана білу қабілеті. Бұл қасиет адамды тек табысқа жетелемей, оның рухани кемелденуіне де ықпал етеді. Еңбекқор адам – ұқыпты, тәртіпті, сенімді және қоғамға пайдалы тұлға.
Бүгінгі жастар арасында тез жетістікке ұмтылу, жеңіл жолмен табыс табуға бейімділік жиі байқалады. Алайда еңбек арқылы жеткен жетістік – ең берік әрі тұрақты нәтиже. Сол себепті жас ұрпақты еңбексүйгіштікке баулу – ұлттық тәрбиенің өзегі болуы тиіс.
Бала еңбектің мәнін ең алдымен отбасынан үйренеді. Ата-ана өз ісімен үлгі болып, баланы тұрмыстық жұмыстарға тарту арқылы оның жауапкершілігі мен өмірге бейімділігін арттырады. Үй жинау, гүлге су құю, малға қарау немесе ас дайындауға көмектесу сияқты қарапайым іс-әрекеттер баланың еңбек дағдысын қалыптастырады.
Психологтар дәлелдегендей, бала өз еңбегінің нәтижесін көрген сайын, өзін бағалау сезімі күшейеді, табандылық пен дербестік пайда болады. Сондықтан ата-аналар баланың еңбегін бағалап, мадақтап, сенім білдіруі – ең тиімді тәрбиенің бірі.
Ауылдық ортада өскен балалардың еңбекке икемі ерте қалыптасады. Ұлдар мал жайып, шөп шауып, бау-бақшада жұмыс істейді, ал қыздар сиыр сауып, үй шаруасына араласады. Мұндай тәжірибе баланы өмірдің қиыншылығына төзімді, шыдамды, еңбекқор етіп тәрбиелейді.
Бұрынғы дәуірде жастар ата-анасына көмектесу арқылы еңбекке баулынды, бұл – табиғи тәрбиенің ең шынайы түрі еді. Қазіргі таңда урбанизация үдерісі ауыл мен қала арасындағы еңбек тәжірибесінің айырмасын арттырғанымен, ауыл тәрбиесінің үлгісін қайта жаңғырту – маңызды бағыттардың бірі.
Мектеп – баланың өмірге бейімделу алаңы. Оқу бағдарламасындағы еңбек сабақтары мен үйірмелер, қоғамдық шаралар – еңбек тәрбиесінің негізін қалайды.
Мұғалімдер оқушыларды шығармашылықпен еңбек етуге, ұжымдық жұмысқа қатысуға, жауапкершілікті сезінуге баулуы тиіс. Еңбегі бағаланған балада өз-өзіне сенім артады, жетістікке ұмтылыс қалыптасады.
Кеңестік кезеңде оқушылардың ауыл шаруашылығына көмектесуі, қоғамдық сенбіліктерге қатысуы – еңбек мәдениетінің ажырамас бөлігі болатын. Қазіргі кезде де осындай бастамаларды заманауи формада қайта жаңғырту, мысалы, экологиялық жобаларға қатысу, әлеуметтік қызмет түрлерін атқару, волонтерлік еңбек – жас ұрпақтың бойында еңбексүйгіштік пен азаматтық жауапкершілікті қалыптастырады.
Қазақ халқының тұрмысында еңбек – қасиетті ұғым. Халық даналығында «Еңбегі қаттының – өнбегі тәтті», «Бейнет түбі – зейнет» деген нақылдар жиі айтылады. Бұл сөздер еңбектің адам өміріндегі орны мен қадірін терең ұғындырады.
Ата-бабаларымыз еңбексіз тіршілікті елестетпеген. Мал бағу, егін егу, қолөнер, киіз басу, тері илеу сияқты кәсіп түрлері ұрпақтан ұрпаққа жалғасып, еңбек мәдениетінің негізін қалады.
Қазіргі заманда да осы дәстүрлерді сақтап, балаларға ұлттық еңбек үлгілерін үйрету – рухани тәрбие мен мәдени сабақтастықтың маңызды бөлігі.
Жаһандану мен технология дамуының әсерінен еңбек түрлері өзгеріп, оның сипаты да жаңарды. Ақпараттық қоғамда интеллектуалды еңбек, шығармашылық және кәсіпкерлік белсенділік алдыңғы қатарға шықты.
Алайда еңбекке адалдық, жауапкершілік, табандылық сияқты дәстүрлі құндылықтар өзгеріссіз қалуы тиіс.
Мектеп пен жоғары оқу орындарында кәсіптік бағдар беру, еңбек нарығына бейімдеу, оқушылар мен студенттерге кәсіби тәжірибе ұйымдастыру – еңбексүйгіштікке баулудың жаңа бағыттары.
Сонымен қатар, еңбек адамының мәртебесін көтеру – қоғамның рухани жаңғыруының маңызды бөлігі. БАҚ-та адал еңбегімен жетістікке жеткен азаматтарды насихаттау, еңбек күні мерекесін дәріптеу сияқты бастамалар жастарды еңбекқорлыққа ынталандырады.
Еңбек – адамның мінезін қалыптастырып, рухани тепе-теңдігін сақтайды. Еңбек процесі кезінде адам шыдамдылыққа, табандылыққа, өзін-өзі бақылауға үйренеді. Бұл қасиеттер тек кәсіби өмірде емес, жеке өмірде де маңызды рөл атқарады.
Психологтардың айтуынша, адам өз еңбегінің нәтижесін көргенде бақыт гормондары бөлініп, өмірге қанағат сезімі артады. Яғни еңбек – адамның ішкі үйлесімін сақтаудың, күйзелістен арылудың табиғи жолы.
Сондықтан да еңбексүйгіштік – тек материалдық игілік емес, адамның психологиялық денсаулығы мен рухани тұрақтылығының кепілі.
Қорыта айтқанда, еңбексүйгіштікке баулу – тәрбиенің алтын діңгегі. Бұл қасиет адамды өмірде табысты, қоғамда құрметті, рухани бай тұлғаға айналдырады.
Еңбекке баулудың үш тағаны – отбасы, мектеп және қоғам – бір бағытта жұмыс істегенде ғана нәтиже болады.
Ата-ана үлгісі, мұғалімнің бағыт-бағдары, қоғамның қолдауы арқылы еңбекке сүйіспеншілік қалыптасады.
Ұлы Абайдың «Еңбек қылсаң, қара жер де береді, құр тастамайды» деген сөзі – осының дәлелі.
Еңбек – адамды биікке көтеретін күш, ал еңбексүйгіштік – сол күшті өмірлік қағидаға айналдыратын қасиет.