Қоғамның тұрақтылығы мен елдің дамуы азаматтардың құқықтық мәдениеті мен тәртіпті сақтауға деген көзқарасына тікелей байланысты. Заң мен тәртіпті құрметтеу – бұл жай ғана ереже емес, мемлекеттіліктің, әділдіктің және сенімнің символы. Егер әрбір адам заңды мойындап, қоғамдық тәртіпті сақтауға өз үлесін қосса, онда қоғамда тұрақтылық пен қауіпсіздік орнайды.
Қазіргі уақытта мемлекет құқықтық сананы қалыптастыру, азаматтардың жауапкершілігін арттыру және құқық бұзушылыққа қарсы мәдениетті дамыту бағытында кешенді саясат жүргізіп отыр. Бұл бастамалардың басты мақсаты – халықтың құқықтық сауаттылығын көтеру және заңды бұзуға жол бермейтін әлеуметтік орта қалыптастыру.
Заң үстемдігі дегеніміз – мемлекет пен қоғамның өзара келісіміндегі тепе-теңдік. Яғни, заң тек жазалау құралы емес, сонымен бірге әр адамның құқығын қорғаудың кепілі. Әділетті қоғамда заң бәріне ортақ, барлығы үшін бірдей қолданылады. Мұндай жағдайда азаматтардың мемлекетке деген сенімі нығаяды, ал заң бұзуға бейім әрекеттер азаяды.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің жолдауларында заң мен тәртіптің қоғам өміріндегі айрықша маңыздылығын үнемі атап өтеді. Президент «Әділетті Қазақстанның негізі – заң үстемдігі мен тәртіп» екенін айтып, азаматтардың құқықтарын қорғау мен қылмысқа қарсы күрестің жаңа деңгейге көтерілуін талап етті. Бұл бағытта ішкі істер органдарының қызметін жетілдіру, сервистік модельге көшу, ашықтық пен есептілікті арттыру сынды маңызды шаралар жүзеге асырылуда.
Қоғамды заң бұзушылыққа қарсы қалыптастырудың ең тиімді жолы – алдын алу. Қылмыс жасалғаннан кейін жазалау – бұл салдармен күрес, ал басты мақсат – себептерін жою. Сондықтан құқық бұзушылықтың алдын алу бағытында профилактикалық жұмыстардың маңызы ерекше. Полиция мен жергілікті билік өкілдері қоғаммен тікелей байланыс орнатып, әрбір тұрғынның мәселесін тыңдау арқылы құқықтық мәдениетті нығайта алады.
Қазіргі таңда елімізде қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған бірқатар жобалар жүзеге асырылуда. «Қауіпсіз аула», «Қоғамдық бақылау», «Жастар және заң», «Әлеуметтік медиадағы жауапкершілік» сияқты бастамалар азаматтардың белсенділігін арттырып, қоғамда заң бұзушылыққа төзбеушілік ортасын қалыптастыруда. Осындай жобалар қоғамды тәрбиелеу мен біріктірудің пәрменді құралына айналды.
Заң бұзушылыққа қарсы иммунитеттің қалыптасуы білім мен тәрбиеден басталады. Әрбір бала кішкентайынан әділдік пен жауапкершіліктің мәнін түсінсе, болашақта ол қоғамның саналы мүшесіне айналады. Осы тұрғыдан алғанда, мектеп пен отбасының рөлі ерекше. Құқықтық тәрбие сабақтары, патриоттық іс-шаралар, отбасылық диалог мәдениеті – барлығы да жас ұрпақтың бойында заңға құрмет сезімін қалыптастырады.
Құқықтық мәдениет пен азаматтық жауапкершілік бір-бірімен тығыз байланысты. Заңды білмеймін деген сылтау құқық бұзушылық үшін кешірім бола алмайды. Сондықтан мемлекет азаматтардың құқықтық сауаттылығын арттыру бағытында нақты шаралар қабылдауда. «Egov.kz», «Adal.kz» сияқты онлайн платформалар арқылы азаматтар заңнама нормалары мен өз құқықтары жөнінде толық ақпарат ала алады. Бұл заманауи әдіс қоғамды білімді әрі саналы етуге көмектеседі.
Сонымен бірге ақпараттық кеңістіктегі қауіпсіздік мәселесі де өзекті. Әлеуметтік желілер мен интернет кеңістігі кейде жалған ақпарат пен құқыққа қарсы үгіттің алаңына айналып жатады. Сол себепті ақпараттық қауіпсіздік мәдениетін қалыптастыру – құқықтық тәртіпті сақтаудың жаңа бағыты. Әрбір азамат желіде таратқан ақпараттың салдарын түсініп, жауапкершілікпен қарауы тиіс.
Қоғамды тәртіп пен заңды құрметтеуге бейімдеу жолында БАҚ пен азаматтық ұйымдардың ықпалы зор. Бұқаралық ақпарат құралдары құқықтық тақырыптарды жиі көтеріп, әділдік пен адалдық құндылықтарын насихаттауы қажет. Ал үкіметтік емес ұйымдар мен еріктілер қоғамда әлеуметтік бақылау тетіктерін дамытуға үлес қосады. Бұл азаматтық белсенділікті арттырып, заңды бұзушылықтарға бейжай қарамау мәдениетін орнықтырады.
Қоғамда заңды құрметтеу мәдениеті қалыптасқан сайын, азаматтар бір-біріне сеніммен қарай бастайды. Сенім бар жерде тұрақтылық пен келісім орнайды. Бұл – кез келген дамыған мемлекеттің негізгі ұстанымы. Тәртіп орнаған елде жемқорлық азайып, әділеттілік артады. Сол себепті заң үстемдігін қамтамасыз ету тек мемлекеттік саясаттың міндеті емес, әрбір азаматтың жеке борышы болуы тиіс.
Жастардың рөлі бұл үдерісте айрықша. Олар – елдің болашағы әрі қоғамның белсенді бөлігі. Жастарды заңға құрметпен қарауға, өз ісіне жауапкершілікпен қарауға баулу – мемлекет үшін стратегиялық міндет. Университеттер мен колледждерде құқықтық мәдениет апталықтарын, ашық дәрістер мен пікірталас клубтарын өткізу – жастар санасында тәртіп пен әділдік қағидаттарын бекітудің тиімді жолы.
Мемлекет пен қоғамның өзара серіктестігі арқылы ғана заң бұзушылыққа қарсы иммунитет қалыптасады. Әрбір тұрғын өз ауласындағы, көшесіндегі немесе мекемесіндегі тәртіпті сақтау ісіне үлес қосуы тиіс. «Менің елім – менің жауапкершілігім» деген қағидатты ұстанған қоғам ғана нағыз қауіпсіз әрі әділетті бола алады.
Цифрлық технологиялардың дамуы құқық бұзушылықпен күрестің жаңа мүмкіндіктерін де ашты. Бейнебақылау жүйелері, интеллектуалды талдау орталықтары және электронды өтініштер жүйесі азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған. Бұл тәсілдер қоғамды ашық, әділ және есеп беретін мемлекет моделіне жақындатады.
Әрбір адам өз іс-әрекетінің заң аясында екенін түсініп, қоғамдық тәртіпті сақтауға ұмтылса, елде тұрақтылық пен өркендеу орнайды. Заңды сыйлау – бұл тек қорқыныштан емес, саналы таңдаудан туатын қасиет. Құқықтық мәдениеті жоғары қоғамда адамдар бір-бірінің құқығын бұзбайды, ортақ ережелерді бұлжытпай орындайды және әділеттілікті өз ісімен дәлелдейді.
Қорытындылай келе, қоғамды кез келген заң және тәртіп бұзушылыққа қарсы қалыптастыру – елдің болашағына жасалған ең маңызды инвестиция. Бұл процесс үздіксіз жүріп отыруы тиіс. Мемлекет құқықтық реформаларды жалғастырып, азаматтардың сенімін арттыруға бағытталған саясатты дамыта бермек. Ал әрбір азамат өзінен бастап заңды құрметтесе, елде әділет пен тәртіптің берік іргетасы қаланады.