Қазіргі заманда қоғамның тұрақтылығы мен елдің дамуы ең алдымен азаматтардың қауіпсіздігімен тығыз байланысты. Қауіпсіздік мәселесі – мемлекеттің басты стратегиялық бағытының бірі болып табылады. Әрбір мемлекеттің өркендеуі, азаматтарының әл-ауқаты мен сенімді болашағы бейбіт өмір мен тұрақты қоғамдық тәртіптің сақталуына тәуелді. Осы тұрғыдан алғанда, қауіпсіз қоғам қалыптастыру – мемлекет пен қоғамның ортақ мақсаты әрі жауапкершілігі.
Қауіпсіз қоғам құрудың негізі – заң үстемдігі мен тәртіп қағидаттарын бұлжытпай орындау. Бұл бағыттағы жұмыстар Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың бастамасымен жүргізіліп жатқан реформалардың өзегіне айналды. Мемлекет басшысы ұсынған «Әділетті Қазақстан – бәріміз үшін және әрқайсымыз үшін» қағидасы елдегі саяси, экономикалық және әлеуметтік жаңғырудың өзегі болып отыр. Оның ішінде «Заң және тәртіп» бағыты азаматтардың құқықтарын қорғау мен қоғамдағы тұрақтылықты қамтамасыз етуге бағытталған.
Президент өз сөздерінде: «Заң үстемдігі және қоғамдық тәртіп – мемлекеттіліктің басты кепілі. Азаматтар өз елінде қауіпсіз сезінуі тиіс. Қылмысқа нөлдік төзімділік мәдениетін қалыптастыру қажет» деп атап өткен болатын. Бұл қағида қазіргі таңда құқық қорғау органдары мен жергілікті атқарушы құрылымдардың жұмысында басшылыққа алынуда.
Қоғамдық қауіпсіздік – тек полиция мен арнайы органдардың емес, тұтас қоғамның ісі. Әрбір азамат өз ортасында, жұмыс орнында, қоғамдық кеңістікте және цифрлық ортада тәртіп пен жауапкершілік қағидатын ұстануы қажет. Қауіпсіз қоғам – бұл құқық бұзушылыққа бей-жай қарамайтын, заңды құрметтейтін және бір-біріне сенім білдіретін азаматтардан тұратын орта.
Бүгінгі таңда елімізде құқық қорғау саласын жаңғырту мен тиімділігін арттыру бағытында ауқымды шаралар жүзеге асуда. Полиция қызметінің сервистік моделін қалыптастыру – сол реформалардың маңызды бөлігі. Бұл модель халықпен ашық диалог орнатуға, әрбір өтінішке жедел және әділ жауап беруге бағытталған. Құқық қорғау органдарының қызметі бұрынғыдай тек бақылау және жазалау сипатында емес, керісінше азаматтарға көмек көрсетуге, олардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталуда.
Жергілікті полиция қызметінің рөлі де жылдан-жылға артып келеді. Қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етуде учаскелік инспекторлардың беделі мен жауапкершілігі жоғары деңгейде болуы тиіс. Көптеген өңірлерде полиция мен қоғам арасында өзара сенім орнату үшін «Ашық есік күндері», «Қауіпсіз аула», «Жастар және құқықтық тәртіп» сияқты жобалар жүзеге асырылуда. Мұндай бастамалар құқық бұзушылықтың алдын алуда және қоғамның белсенділігін арттыруда өз нәтижесін көрсетіп келеді.
Сонымен қатар, құқық бұзушылық профилактикасы саласында заманауи технологияларды енгізу маңызды рөл атқаруда. Бүгінде бейнебақылау жүйелері мен «Сергек» интеллектуалды кешендері қылмыстың ашылу деңгейін арттырды. Цифрлық мониторинг жүйелері қоғамдық орындардағы тәртіп бұзушылықтардың алдын алуға айтарлықтай ықпал етуде. Бұл тек техникалық құрал емес, құқықтық мәдениетті нығайту тетігі болып отыр.
Қауіпсіз қоғам қалыптастыруда азаматтық жауапкершілік пен құқықтық сауаттылықтың да маңызы зор. Әрбір азамат өз құқықтары мен міндеттерін біліп, заң талаптарын орындауға тиіс. Құқықтық мәдениетті арттыру мақсатында елімізде түрлі бағдарламалар мен акциялар ұйымдастырылып келеді. Мектептер мен жоғары оқу орындарында құқықтық тәрбие сағаттары, дебат клубтары және құқық қорғау органдарымен бірлескен кездесулер өткізу дәстүрге айналды. Мұның барлығы жас буынды жауапкершілікке, тәртіп пен әділдікке баулиды.
Қауіпсіздік ұғымы тек қоғамдық және құқықтық тұрғыдан ғана емес, ақпараттық және киберкеңістіктегі тұрақтылықпен де байланысты. Бүгінгі цифрлық заманда ақпараттық қауіпсіздік мәселесі ерекше мәнге ие. Интернеттегі алаяқтық, жалған ақпарат тарату, жеке деректердің қорғалмауы сияқты қауіптер азаматтардың сеніміне нұқсан келтіреді. Осыған байланысты мемлекет ақпараттық қауіпсіздік саясатын жетілдіріп, отандық IT-инфрақұрылымды күшейтіп келеді.
Ақпараттық қауіпсіздік мәдениетін қалыптастыру – әрбір адамның жеке жауапкершілігі. Қарапайым ережелерді сақтау арқылы интернеттегі қауіптерден қорғануға болады. Мемлекет тарапынан киберқылмыстардың алдын алу және анықтау бойынша арнайы бөлімшелер құрылып, халықаралық ынтымақтастық жолға қойылған. Бұл бағыттағы жұмыстар еліміздің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің ажырамас бөлігіне айналды.
Сонымен қатар, ел ішінде әлеуметтік тұрақтылықты сақтау мен радикалды идеологияның алдын алу да қауіпсіз қоғам құрудың маңызды құрамдас бөлігі. Қазақстан этносаралық және конфессияаралық келісімнің үлгісін қалыптастырған мемлекет ретінде бейбітшілік пен татулық құндылықтарын ұдайы дәріптеп келеді. Мемлекеттік органдар мен қоғамдық ұйымдардың бірлескен жұмысы елдегі бірлік пен тұрақтылықты сақтауға бағытталған.
Қоғамдық қауіпсіздік пен әлеуметтік жауапкершілік арасындағы байланыс ерекше. Азаматтардың әлеуметтік жағдайы жақсарған сайын, олардың заңға, тәртіпке және мемлекетке деген сенімі артады. Сондықтан да қауіпсіздік саясаты экономикалық және әлеуметтік даму стратегиясымен қатар жүруі тиіс. Елде жүзеге асырылып жатқан әлеуметтік қолдау шаралары, жастар саясаты мен жұмыспен қамту бағдарламалары да қауіпсіз қоғамның іргетасын нығайтады.
Мемлекет қауіпсіздік саласындағы саясатты кешенді түрде іске асырып келеді. «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасы осы бағыттағы жұмыстың нақты көрінісі. Бұл бастама қоғам мен билік арасындағы ашық диалогты қамтамасыз етуге, азаматтардың өз мәселелерін заң аясында шешуіне мүмкіндік береді. Әрбір мемлекеттік орган халықтың сенімін ақтауы тиіс. Өйткені қауіпсіз қоғам – сенімге негізделген қоғам.
Қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етуде төтенше жағдайлар қызметі, құтқарушылар мен өрт сөндірушілердің де еңбегі зор. Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу, халықты қорғау және жедел әрекет ету – олардың басты міндеті. Азаматтық қорғау жүйесін жетілдіру, техникалық жарақтандыру және кадрлық әлеуетті арттыру бағытында да нақты шаралар қабылдануда.
Қауіпсіз қоғамның тағы бір маңызды қыры – жол қозғалысы мәдениетін арттыру. Соңғы жылдары жол апаттарының алдын алу, балалардың жолда жүру ережелерін сақтауын қадағалау бойынша түрлі жобалар іске асырылуда. Әсіресе мектептерде, балабақшаларда және жоғары оқу орындарында қауіпсіздік сабақтары жиі өткізіліп келеді. Бұл бастамалар жас буынның жауапкершілігін арттырып, қауіпсіз мінез-құлық мәдениетін қалыптастырады.
Қоғамдағы тұрақтылық пен қауіпсіздік деңгейін көтеру үшін жергілікті қоғамдастықтардың белсенділігі де артып келеді. «Бірлесе өмір сүру мәдениеті», «Таза аудан», «Қауіпсіз қала» сияқты қоғамдық бастамалар азаматтық қоғамның рөлін күшейтіп отыр. Мемлекет бұл бағыттағы үкіметтік емес ұйымдармен, волонтерлермен және жастар бірлестіктерімен ынтымақтастық орнатып, ортақ мақсатқа бірігіп жұмыс істеуде.
Қауіпсіз қоғам – бұл тек қылмыссыз орта емес, сонымен қатар сенім, әділдік және жауапкершілік үстемдік еткен өмір салты. Мұндай қоғамда әр адам өз құқығын қорғай алады, өзге адамның құқығын құрметтейді және ортақ ережелерді сақтайды. Әділдік пен заң үстемдігі орнаған елде ғана тұрақты даму мен қоғамдық келісім қамтамасыз етіледі.
Мемлекет басшысы айтқандай, еліміздің басты мақсаты – әділетті, ашық әрі қауіпсіз қоғам орнату. Бұл жолда әрбір азаматтың белсенді ұстанымы, жауапкершілігі және отансүйгіштігі шешуші рөл атқарады. Қоғамның қауіпсіздігі – баршамыздың ортақ игілігіміз. Оны сақтау үшін мемлекет, қоғам және жеке тұлға күш біріктіріп, өзара сенім мен ынтымақ негізінде әрекет етуі қажет.
Қорытындылай келе, қауіпсіз қоғам құру – үздіксіз және көпсалалы процесс. Ол құқықтық тәртіпті нығайтуды, азаматтардың әлеуметтік және ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуді, қоғамдағы тұрақтылық пен бірлікті сақтауды көздейді. Бұл бағыттағы мемлекеттік саясат дәйекті түрде жалғасып, елдің әрбір тұрғынының өмір сапасын арттыруға ықпал етуде.
Қоғамдағы тұрақтылық пен өркендеу ең алдымен азаматтардың заңға деген құрметі мен тәртіпті ұстануына тікелей байланысты. Заң мен тәртіпті сақтау – мемлекеттің мызғымас тірегі, елдің қауіпсіздігі мен дамуының басты кепілі. Әрбір елдің болашағы оның азаматтарының құқықтық мәдениетіне, заңды білуіне және қоғамдағы әділеттілік қағидаттарын ұстануына тәуелді. Сол себепті мемлекет пен қоғам күш біріктіріп, кез келген заң бұзушылық пен тәртіпсіздікке төзбеушілік мәдениетін қалыптастыруға тиіс.
Бүгінгі таңда Қазақстанда құқықтық мемлекет құру жолында жүйелі реформалар жүргізіліп келеді. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің түрлі үндеулерінде заң үстемдігі мен қоғамдық тәртіпті нығайту ел дамуының негізгі бағыттарының бірі екенін атап көрсетіп жүр. Президенттің «Әділетті Қазақстан» тұжырымдамасында көрсетілгендей, заң бәріне ортақ және бәрі үшін бірдей болуы қажет. Бұл қағидат ел ішінде әділеттіліктің орнауына, азаматтардың мемлекетке және құқық қорғау органдарына деген сенімінің артуына жол ашады.
Қоғамды кез келген заң бұзушылыққа қарсы бағытта тәрбиелеу – тек мемлекеттік құрылымдардың емес, барша азаматтардың ортақ міндеті. Заңға бағыну мәдениеті бала кезден қалыптасуы тиіс. Осы мақсатта мектептер мен жоғары оқу орындарында құқықтық тәрбие сабақтары, сыныптан тыс кездесулер мен түсіндіру шаралары өткізіледі. Мұндай жұмыстар жасөспірімдердің құқықтық санасын арттыруға, заңды құрметтеу сезімін нығайтуға мүмкіндік береді.
Қоғамдағы құқық бұзушылыққа қарсы күресте ең алдымен алдын алу шаралары маңызды. Қылмысты болғаннан кейін жазалау емес, оның алдын алу – құқықтық саясаттың ең тиімді тетігі. Осы бағытта ішкі істер органдары мен жергілікті әкімдіктер бірлесіп, қоғамдық тәртіпті сақтау бойынша кешенді жоспарларды жүзеге асыруда. Қала және ауыл деңгейінде «Қауіпсіз аула», «Қоғамдық бақылау», «Сенім телефоны» сияқты бастамалар халықтың белсенді қатысуын қамтамасыз етуде.
Полиция қызметінің сервистік моделін енгізу де қоғамды заң мен тәртіпті сақтауға ынталандырып келеді. Қазіргі полиция бейнесі – халықпен тікелей байланыс орнатқан, әр өтінішке жауап беретін, азаматтарға көмек қолын созатын жаңа форматтағы қызмет. Бұл тәсіл қоғам мен құқық қорғау органдары арасындағы өзара сенімді нығайтады. Әрбір тұрғын өз өтінішінің ескерусіз қалмайтынына көз жеткізгенде ғана заңды құрметтеу сезімі артады.
Қоғамда заң бұзушылыққа қарсы иммунитет қалыптастыру үшін азаматтардың құқықтық сауаттылығы жоғары болуы шарт. Көптеген құқық бұзушылықтар білімнің, құқықтық ақпараттың жетіспеушілігінен туындайды. Сондықтан халық арасында түсіндіру және ағартушылық шараларын күшейту қажет. Әлеуметтік желілер мен бұқаралық ақпарат құралдары арқылы заң нормалары мен азаматтардың жауапкершілігі туралы тұрақты түрде ақпарат тарату маңызды.
Мемлекеттік органдар, қоғамдық ұйымдар және волонтерлер тобы бірігіп, қоғамда «заң бұзушылыққа нөлдік төзімділік» қағидатын орнықтыруға үлес қосып келеді. Бұл бағытта өңірлерде түрлі акциялар мен кездесулер ұйымдастырылуда. Мысалы, жастар арасында «Заңды біл – өміріңді қорға», «Тәртіпті ел – тұрақты ел» атты акциялар кеңінен өткізіледі. Мұндай іс-шаралар азаматтық жауапкершілікті арттырып, қоғамның белсенді ұстанымын қалыптастырады.
Сонымен қатар, қоғамда тәртіп пен әділдік орнату үшін мемлекеттік органдардың ашықтығы мен есептілігі де аса маңызды. Азаматтар билік құрылымдарының шешімдеріне сенуі үшін олардың жұмысы айқын және әділ болуы тиіс. Мемлекет енгізген «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасы осы бағытта тиімді құрал болып отыр. Қазір әрбір азамат өз мәселесін немесе шағымын электрондық үкімет порталы, қоғамдық қабылдау немесе «Open Police» платформасы арқылы жеткізе алады.
Заң бұзушылыққа төзбеушілік мәдениетін қалыптастыруда қоғамның белсенді бөлігі саналатын жастардың рөлі ерекше. Жастардың бойында заңды құрметтеу, тәртіпті сақтау және өз ісіне жауапкершілікпен қарау қасиеттерін дамыту – болашақта құқық бұзушылық деңгейін төмендетудің басты шарты. Бұл бағытта жастар ұйымдары, еріктілер қозғалысы мен студенттік кеңестер маңызды үлес қосып отыр. Олар құқық қорғау органдарымен бірлесіп, құқықтық ағарту және насихат жұмыстарын жүргізеді.
Бұқаралық ақпарат құралдары да құқықтық мәдениетті қалыптастыруда үлкен рөл атқарады. Телевизиялық бағдарламалар, деректі фильмдер мен әлеуметтік роликтер арқылы заң мен тәртіптің маңызын көрсету, құқық бұзушылықтың салдарын түсіндіру – қоғамды тәрбиелеудің пәрменді тәсілі. БАҚ өкілдері азаматтардың құқықтық сауаттылығын арттырып қана қоймай, әділеттілікті насихаттайтын маңызды арнаға айналды.
Қоғамда заң бұзушылыққа қарсы көзқарас тек құқықтық шаралармен шектелмеуі тиіс. Ол ең алдымен рухани және адамгершілік құндылықтармен ұштасуы қажет. Отбасы тәрбиесінде, оқу орындарында, еңбек ұжымдарында әділдік, адалдық, жауапкершілік, бір-біріне құрмет көрсету қағидаттарын дәріптеу арқылы ғана тұрақты тәртіп орнатуға болады. Заңды сыйлау – адамның ішкі мәдениетінің және азаматтық сана-сезімінің көрсеткіші.
Цифрлық дәуірде заң бұзушылықтың жаңа түрлері пайда болуда. Интернет кеңістігінде жалған ақпарат тарату, кибералаяқтық, авторлық құқықты бұзу сияқты қылмыстар қоғамға елеулі қауіп төндіреді. Сондықтан цифрлық қауіпсіздік мәдениетін дамыту, әр азаматтың жеке деректерін қорғау, ақпараттық сауаттылықты арттыру – заманауи қауіпсіз қоғамның басты міндеті. Бұл бағытта мемлекет тарапынан ұлттық киберқауіпсіздік жүйесі дамып келеді, сонымен бірге азаматтардың жауапкершілігі де артуы тиіс.
Қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету тек құқық қорғау саласымен шектелмейді. Төтенше жағдайлардың алдын алу, жол қауіпсіздігін сақтау, экологиялық тәртіпті қадағалау сияқты бағыттар да заңды құрметтеу мәдениетінің құрамдас бөлігі болып табылады. Әр салада тәртіп сақталса, елде тұрақтылық орнайды. Сондықтан мемлекет қауіпсіздік пен заңдылықты сақтау бағытында кешенді саясат жүргізуде.
Қоғамда заң бұзушылыққа қарсы мәдениет қалыптастыруда қоғамдық бақылау институтының рөлі зор. Әрбір азамат өз ортасында болып жатқан құқық бұзушылық фактілеріне бейжай қарамауы қажет. Бұл ретте қоғамдық кеңестер, ардагерлер ұйымдары, үкіметтік емес ұйымдар мен белсенді азаматтар тарапынан бақылау мен ұсыныстар жүйесін дамыту маңызды. Осындай өзара әрекеттестік құқық бұзушылықтың алдын алу тетіктерін күшейтеді.
Бірлік пен өзара сенім де заң мен тәртіптің сақталуына ықпал етеді. Әлеуметтік әділеттілік пен теңдік қағидаттары сақталған қоғамда азаматтардың заңды бұзу ниеті төмен болады. Сондықтан мемлекеттік саясат әлеуметтік қолдауға, халықтың тұрмыс сапасын арттыруға және жастарды жұмыспен қамтуға бағытталуы тиіс. Экономикалық тұрақтылық пен әлеуметтік әділеттілік құқық бұзушылықтың алдын алудың сенімді тетігі болып саналады.
Қоғамды кез келген заң және тәртіп бұзушылыққа қарсы бағытта қалыптастыру – ұзақ мерзімді әрі үздіксіз процесс. Ол мемлекет пен қоғамның өзара әрекетіне, азаматтардың саналы көзқарасы мен құқықтық мәдениетінің деңгейіне байланысты. Бұл мақсатқа жету үшін білім беру жүйесінен бастап, ақпараттық саясатқа дейінгі барлық бағыттар бір мақсатқа қызмет етуі тиіс. Әр азаматтың заңға құрметі мен жауапкершілігі жоғары болса, қоғамда әділдік пен тәртіп орнайды.
Қорытындылай келе, заң және тәртіп бұзушылыққа қарсы қоғам қалыптастыру – тек құқықтық шаралар жүйесі емес, бұл – азаматтық сана мен мәдениеттің көрінісі. Әр адам өзінен бастап заңды сыйласа, өз ортасында тәртіптілік пен әділдікті насихаттаса, қоғамда тұрақтылық пен сенім орнайды. Мемлекет бұл бағыттағы саясатын жүйелі жалғастырып, құқықтық мәдениеті жоғары, заңға бағынған және тәртіпті ұстанған қоғам құруға ұмтылып келеді. Мұндай қоғам – елдің болашағы мен қауіпсіздігінің кепілі.