Қазақстан қоғамында құқық бұзушылыққа деген көзқарасты түбегейлі өзгерту, азаматтардың құқықтық мәдениетін арттыру және заңның үстемдігін қамтамасыз ету – мемлекет саясатының негізгі бағыттарының бірі болып отыр. Соңғы жылдары елімізде құқық бұзушылыққа «нөлдік төзімділік» қағидаты енгізіліп, оның аясында құқық қорғау органдары мен мемлекеттік құрылымдар қоғамдағы тәртіпті сақтауға және заңды құрметтеу мәдениетін қалыптастыруға ерекше назар аударып келеді. Бұл саясаттың басты мақсаты – кез келген құқық бұзушылыққа, тіпті ұсақ заңсыздықтарға да бейжай қарамау, азаматтардың заң алдындағы жауапкершілігін арттыру және әділетті қоғам орнатуға үлес қосу.
«Нөлдік төзімділік» саясатының мәні – қоғамда құқық бұзушылыққа жол бермеу, оны қалыпты құбылыс ретінде қабылдамау. Бұл бастама алғаш рет дамыған мемлекеттердің тәжірибесінде пайда болған және тиімділігін дәлелдеген ұстаным. Оның негізгі қағидасы: заң бұзудың үлкен-кішісі болмайды, әрбір заңға қайшы әрекет дер кезінде тоқтатылып, тиісті шара қолданылуы тиіс. Қазақстанда бұл принцип елдегі құқықтық реформалардың бір бөлігі ретінде қабылданды. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев өз Жолдауларында заңның үстемдігі мен тәртіптің қоғамдағы тұрақтылықтың негізі екенін үнемі атап көрсетеді.
Түркістан облысында да бұл саясаттың жүзеге асырылуы нақты нәтижелер беріп отыр. Облыс халқының тығыздығы мен әлеуметтік белсенділігі жоғары болғандықтан, қоғамдық тәртіпті сақтау ерекше назарда ұсталады. Облыс әкімдігі, прокуратура, полиция департаменті және жергілікті билік өкілдері бірлесіп, құқық бұзушылықтың алдын алу және заң бұзуға төзбеушілік мәдениетін қалыптастыру бағытында ауқымды жұмыстар атқаруда. Соңғы екі жылда тұрмыстық, әкімшілік және жол қозғалысы салаларындағы құқық бұзушылықтардың саны азайғаны байқалады. Бұл халықтың заңға деген құрметінің арта бастағанын көрсетеді.
«Нөлдік төзімділік» саясатын тиімді іске асыру үшін ең алдымен құқық қорғау органдарының ашықтығы мен әділдігі қамтамасыз етілуі қажет. Түркістан облыстық полиция департаменті бұл бағытта қоғаммен кері байланыс орнатып, азаматтардың шағымдары мен ұсыныстарын жедел қабылдауға арналған цифрлық жүйелер енгізді. «Smart Qogam» және «102 онлайн» платформалары арқылы тұрғындар өз өтініштерін жолдап, құқық бұзушылық фактілерін хабарлай алады. Бұл тәсіл қылмыстардың жедел ашылуына және тәртіп бұзушылықтардың алдын алуға мүмкіндік берді.
Қоғамдық орындарда тәртіп орнату – нөлдік төзімділіктің басты бағыттарының бірі. Түркістан, Кентау, Сарыағаш және Шымкент маңындағы аудандарда қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету мақсатында бейнебақылау жүйелері орнатылды. 2025 жылға қарай облыс бойынша он бес мыңнан астам камера іске қосылды. Нәтижесінде құқық бұзушылықтарды анықтау уақыты қысқарып, қоғамдық орындардағы тәртіп бұзушылықтар 20 пайызға азайды. Полиция қызметкерлері мен жергілікті әкімдіктер бірлесіп, «Қауіпсіз қала», «Таза көше – таза сана», «Қоғамдық тәртіп – ортақ жауапкершілік» акцияларын тұрақты түрде өткізуде. Бұл тек жазалау емес, халықтың құқықтық мәдениетін арттыруға бағытталған түсіндіру шаралары болып табылады.
Түркістан облысында «нөлдік төзімділік» саясатының маңызды бөлігі – тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу. Бұл бағытта «Зорлықсыз өмір», «Қауіпсіз отбасы» және «Әйелдерге арналған сенім желісі» жобалары жүзеге асырылуда. Әрбір аудан мен қалада психологтар мен әлеуметтік қызметкерлерден құралған мобильді топтар жұмыс істейді. Олар тұрмыстық зорлық фактілерін дер кезінде анықтап, зардап шеккен азаматтарға құқықтық және психологиялық көмек көрсетеді. Бұл шаралар әйелдер мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге айтарлықтай әсер етті.
Құқық бұзушылыққа «нөлдік төзімділік» саясаты қоғамның барлық саласына әсер етуде. Мектептер мен колледждерде құқықтық тәрбие сабақтары ұйымдастырылып, оқушылар мен жастар арасында заңды сақтау, өз құқығын білу және өзгенің құқығын құрметтеу қағидалары түсіндіріледі. Жастар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алу мақсатында «Құқық сабағы» бағдарламасы енгізілді. Оқушыларға құқық қорғау қызметкерлері, заңгерлер және психологтар дәріс өткізіп, нақты өмірлік мысалдар арқылы заң бұзудың салдарын түсіндіреді.
Сондай-ақ, нөлдік төзімділік қағидаты бұқаралық ақпарат құралдары мен әлеуметтік желілерде кеңінен насихатталуда. Облыстық полиция департаментінің ресми парақшалары арқылы азаматтарға күн сайын құқық бұзушылықтың алдын алу жөнінде ақпарат беріледі. Әрбір азаматтың белсенді ұстанымы – қоғамның қауіпсіздігі мен тұрақтылығының негізі екенін түсіндіру жұмыстары жүйелі түрде жүргізілуде.
Бұл саясаттың тиімділігі тек полиция қызметімен шектелмейді. Түркістан облысында қоғамдық ұйымдар мен белсенді азаматтар да осы бастаманы қолдап, өз үлесін қосуда. «Қоғамдық бақылау кеңестері» мен «Жергілікті қоғамдастық жиналыстары» арқылы тұрғындар құқық бұзушылық фактілерін талқылап, жергілікті жердегі мәселелерді шешуге қатысады. Мұндай тәсіл қоғам мен билік арасындағы сенімді нығайтып, заңның үстемдігі қағидасын іс жүзінде жүзеге асыруға жол ашуда.
Нөлдік төзімділік саясаты – әділетті қоғам қалыптастырудың маңызды тетігі. Ол тек заң бұзғандарды жазалау үшін емес, азаматтардың бойында заңға деген құрмет сезімін ояту үшін қажет. Әрбір азамат өз ісіне жауапты болып, қоғамда тәртіпті сақтауға үлес қосса, мемлекет тұрақтылығы мен қоғамдық қауіпсіздік қамтамасыз етіледі. Түркістан облысының тәжірибесі көрсеткендей, бұл саясатты жүзеге асыру арқылы құқық бұзушылықтардың алдын алуға, қоғамдық тәртіпті күшейтуге және халықтың құқық қорғау органдарына сенімін арттыруға болады.
Мемлекет пен қоғамның бірлескен күші нәтижесінде Түркістан өңірінде азаматтардың құқықтық сауаттылығы артып, заңды құрметтеу мәдениеті қалыптаса бастады. Бұл бағыттағы жұмыстар алдағы уақытта да жалғасады. Заңның үстемдігі мен нөлдік төзімділік саясаты – Әділетті Қазақстан құру жолындағы басты құндылықтардың бірі. Әрбір азамат осы ұстанымдарды өмірлік қағидаға айналдырғанда ғана елдің болашағы тұрақты, қоғам қауіпсіз және әділ болмақ.
Қазақстанда азаматтардың өмірі мен денсаулығын қорғау, қоғамдағы тұрақтылықты сақтау және төтенше жағдайлардың алдын алу мақсатында жүзеге асырылып жатқан «Қауіпсіз қоғам» жобасы – мемлекеттің стратегиялық маңызы бар бастамаларының бірі. Бұл жоба Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасы бойынша елдің әр өңірінде, соның ішінде Түркістан облысында кең көлемде іске асырылуда. Жобаның басты мақсаты – қауіпсіздік мәдениетін қалыптастыру, төтенше жағдайлардың алдын алу жүйесін жетілдіру және халықтың құқықтық әрі азаматтық жауапкершілігін арттыру.
«Қауіпсіз қоғам» тұжырымдамасы – бұл тек төтенше жағдайлар немесе құқық бұзушылықтармен күрес емес, сонымен қатар азаматтардың өз өмірі мен айналасындағылардың қауіпсіздігі үшін саналы түрде әрекет етуін қамтамасыз ететін кешенді бағдарлама. Бұл бағытта мемлекеттік органдардың, құқық қорғау құрылымдарының, төтенше жағдайлар қызметінің және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының үйлесімді жұмысы ерекше маңызға ие. Қауіпсіз қоғам құру – тек биліктің емес, әрбір азаматтың борышы.
Түркістан облысы – елдің тарихи, мәдени және рухани орталығы. Мұнда жыл сайын миллиондаған туристер мен зияратшылар келеді. Сол себепті өңірде қауіпсіздік мәселесі әрдайым басым бағыттардың бірі болып табылады. Облыс әкімдігі мен төтенше жағдайлар департаменті бірлесіп, тұрғындардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған жүйелі шаралар қабылдауда. Соңғы жылдары «Қауіпсіз қоғам» жобасы аясында облыстың барлық аудан-қалаларында азаматтық қорғаныс жүйесі күшейтіліп, халық арасында төтенше жағдайлар кезінде іс-қимыл жасау дағдыларын үйрету жұмыстары жолға қойылды.
Жобаның басты бағытының бірі – табиғи және техногендік апаттардың алдын алу. Түркістан облысы географиялық ерекшелігіне байланысты су тасқыны, өрт, жер сілкінісі және ауа райының қолайсыз жағдайларына бейім аймақтардың қатарына кіреді. Осыған байланысты өңірде ерте ескерту және мониторинг жүйелері енгізілуде. Арнайы мобильді қосымшалар мен смс-хабарламалар арқылы тұрғындарға төтенше жағдай қаупі туралы жедел ақпарат беріледі. Бұл тәсіл апаттың салдарын азайтып, халықтың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге айтарлықтай ықпал етті.
«Қауіпсіз қоғам» жобасы аясында облыста азаматтық қорғаныс саласында материалдық-техникалық базаны нығайтуға ерекше назар аударылып отыр. Төтенше жағдайлар департаментінің бөлімшелері заманауи құтқару техникасымен, өрт сөндіру көліктерімен және байланыс құралдарымен жабдықталуда. Сондай-ақ облыста еріктілер қозғалысы дамып келеді. «Жас құтқарушылар», «Қамқор» және «Азаматтық қорғаныс жасағы» сияқты еріктілер тобы ТЖД мамандарымен бірлесе отырып, төтенше жағдайлардың алдын алу, түсіндіру және көмек көрсету жұмыстарын жүргізеді. Бұл қоғам мен мемлекеттің өзара сенімін арттыратын тиімді бастама болып саналады.
Қауіпсіз қоғам құруда ақпараттық-түсіндіру жұмыстары да маңызды рөл атқарады. Түркістан облысында мектептер мен жоғары оқу орындарында «Қауіпсіз өмір әліппесі» жобасы жүзеге асырылып, балаларға қауіпсіздік ережелері үйретілуде. Төтенше жағдайлар қызметкерлері оқушылармен кездесіп, өрт қауіпсіздігі, судағы тәртіп, электр құралдарын пайдалану, тұрмыстық қауіпсіздік сияқты тақырыптарда сабақтар өткізеді. Бұл шаралар балалардың қауіпсіздік мәдениетін қалыптастыруға, олардың жауапкершілігін арттыруға бағытталған.
Қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде «Қауіпсіз аула», «Қауіпсіз мектеп» және «Қауіпсіз қала» жобалары ерекше орын алады. Түркістан, Кентау, Сарыағаш және Жетісай қалаларында орнатылған бейнебақылау жүйелері құқық бұзушылықтардың алдын алып қана қоймай, төтенше жағдайлар кезінде жедел әрекет етуге мүмкіндік беруде. Әрбір камераның деректері бірыңғай бақылау орталығына жіберіліп, ондағы операторлар тәулік бойы мониторинг жүргізеді. Нәтижесінде қоғамдық тәртіп бұзушылықтар саны азайып, халықтың полиция мен құтқару қызметіне деген сенімі артты.
«Қауіпсіз қоғам» жобасының тағы бір маңызды бағыты – жол-көлік оқиғаларының алдын алу. Бұл бағытта «Қауіпсіз жол» акциялары мен профилактикалық іс-шаралар тұрақты түрде өткізіліп келеді. Полиция департаменті мен білім басқармасы бірлесіп, мектеп оқушылары мен ата-аналарға арналған жол ережелерін сақтау бойынша түсіндіру жұмыстарын жүргізуде. Жолдарда қосымша жарықтандыру жүйелері орнатылып, қауіпті аймақтарда «ақылды бағдаршамдар» мен бейнебақылау камералары іске қосылды. Бұл өз кезегінде жол апаттарының санын едәуір азайтты.
Жобаның табысты іске асырылуына қоғамның белсенді қатысуы үлкен әсер етуде. Түркістан облысында қоғамдық кеңестер мен үкіметтік емес ұйымдар халықтың қауіпсіздігіне қатысты мәселелерді көтеріп, билік органдарымен бірлескен іс-қимыл жоспарын әзірлеуде. Әсіресе ауылдық жерлерде төтенше жағдайлардың алдын алу үшін жергілікті тұрғындардан құралған ерікті жасақтар құрылды. Олар өрттің алдын алу, су тасқыны кезінде халықты эвакуациялау және алғашқы көмек көрсету шараларына қатысады.
Төтенше жағдайлар қызметінің заманауи форматқа көшуі де жобаның табысты жүзеге асуына әсер етті. «Цифрлық Қазақстан» бағдарламасымен ұштасқан «Қауіпсіз қоғам» бастамасы аясында цифрлық бақылау, спутниктік мониторинг және автоматтандырылған ескерту жүйелері енгізілді. Облыстық төтенше жағдайлар департаментінің деректері бойынша соңғы екі жылда төтенше жағдайлардың саны 15 пайызға азайған. Бұл нәтижелер жобаның тиімділігін айқын көрсетеді.
Қауіпсіз қоғам қалыптастырудағы басты ұстаным – адам өмірінің ең жоғары құндылық екенін ұғындыру. Әрбір азамат өзінің және өзгелердің қауіпсіздігіне жауапты екенін сезінгенде ғана қоғамда тұрақтылық пен сенім орнайды. Мемлекет басшысы атап өткендей, «қауіпсіз қоғам – әділетті және өркениетті елдің кепілі». Осы мақсатта жүргізіліп жатқан жұмыстардың барлығы халықтың өмір сапасын жақсартуға, қауіпсіз және сенімді орта қалыптастыруға бағытталған.
Түркістан облысының тәжірибесі көрсеткендей, қауіпсіз қоғам құру – кешенді және үздіксіз процесс. Бұл тек төтенше жағдайлар қызметінің міндеті емес, білім беру, денсаулық сақтау, ішкі істер, энергетика және коммуналдық шаруашылық сияқты салалардың да үйлесімді әрекетін қажет етеді. Әрбір мекеме өз саласы бойынша қауіпсіздік шараларын жетілдіріп, халықпен тұрақты байланыста болуы тиіс.
Болашақта «Қауіпсіз қоғам» жобасы одан әрі кеңейтіліп, оның аясында «ақылды қала» технологиялары мен жасанды интеллект элементтері енгізілмек. Бұл жүйелер тәуекелдерді болжауға, қауіпті жағдайларды алдын ала анықтауға және апаттың алдын алу шараларын автоматты түрде іске қосуға мүмкіндік береді. Мұндай инновациялық шешімдер Қазақстанды қауіпсіз әрі тұрақты мемлекеттердің қатарына қосуға септігін тигізеді.
Қорытындылай келе, «Қауіпсіз қоғам» жобасы – елдің әлеуметтік тұрақтылығы мен азаматтардың әл-ауқатының негізі. Бұл бастама әрбір азаматтың өмір сүру сапасын арттырып қана қоймай, елдің қауіпсіздік әлеуетін күшейтеді. Түркістан облысы осы бағыттағы жұмыстарды жүйелі жүргізіп, еліміздегі басқа өңірлерге үлгі көрсетіп отыр. Қауіпсіз қоғам – бұл тек мемлекеттік саясат емес, ол әр адамның жауапкершілігі мен ортақ құндылықтарға деген адал көзқарасының айғағы. Әр азамат қауіпсіздік мәдениетін бойына сіңіргенде ғана, еліміз шынайы түрде тыныш әрі әділетті қоғамға айналады.